Systemy ADC i EDI

W niniejszym wydaniu prezentujemy pierwszą część cyklu artykułów przybliżających zagadnienia dotyczące informatycznych rozwiązań, które od ponad 40 lat stosowane są z powodzeniem w firmach większości krajów na świecie. W Polsce, chociaż są dostępne od blisko 30 lat, w branży opakowaniowej są jeszcze niedostatecznie znane, ale stosowane coraz powszechniej. Rozwiązaniami tymi są: automatyczna identyfikacja (ADC), głównie poprzez kody kreskowe i elektroniczna wymiana standardowych dokumentów elektronicznych (EDI). Wdrożenie tych rozwiązań spowodowało fundamentalne zmiany w podejściu do działalności gospodarczej w skali świata, kraju i pojedynczej firmy, gwarantując jednocześnie skuteczność i konkurencyjność działań.

Wymogi współczesnego rynku zmusiły producentów i handlowców do zastosowania nowych sposobów gromadzenia i przesyłania danych, a rozwój techniki umożliwił opracowanie szeregu tego typu sposobów. Najlepiej przyjęła się i do dziś dominuje technika oparta na kodach kreskowych. Czym zatem jest automatyczna identyfikacja (z ang. ADC, inaczej również: AI, Auto ID, AIDC)?

Rys. 1. Przykłady kodów kreskowych, przedstawiające numery GTIN: EAN-13, EAN-8, UPC-A, ITF-14, GS1-128 z IZ 01

Automatyczna identyfikacja i zbieranie danych

ADC to nowoczesna technika informatyczna, zastępująca ręczne (poprzez klawiaturę) wprowadzanie danych do systemów komputerowych – wczytywaniem ich w sposób automatyczny, przy pomocy specjalistycznych metod. ADC, zastępując ręczne wprowadzanie danych, a więc czasochłonne i będące źródłem pomyłek i przekłamań, wczytywaniem automatycznym, umożliwia wprowadzanie szczegółowych danych w sposób bardzo szybki i absolutnie bezbłędny.

Jest to także zbiór technik maszynowego zapisu i odczytu kodów identyfikacyjnych, przy czym identyfikowanie obiektów (np. towarów – w tym opakowań lub surowców do ich produkcji, firm, stałych klientów lub miejsc – skąd i dokąd należy dostarczyć towar lub gdzie on się aktualnie znajduje) ma na celu rozróżnienie jednego obiektu od drugiego i podanie pewnej ilości informacji, która może go dokładniej określić.

W praktyce, w zależności od konkretnych uwarunkowań i potrzeb, stosuje się różne techniki ADC, np.: ścieżki, taśmy magnetyczne (karty telefoniczne lub bankomatowe), korzystanie z fal radiowych, rozpoznawanie głosu oraz kody kreskowe (ang. bar codes). Ta ostatnia jest metodą najpopularniejszą i najłatwiej dostępną, tym samym stosowana jest powszechnie również w branży opakowaniowej.

Kody kreskowe

Wśród kodów kreskowych w praktyce gospodarczej dominują tak zwane kody liniowe. Takie kody kreskowe to określona kombinacja liniowo ułożonych jasnych i ciemnych kresek (nie zawsze muszą być one czarne na białym tle), o zróżnicowanych szerokościach. Odzwierciedla w określony sposób różne znaki: cyfry, jeśli są to kody numeryczne lub cyfry, litery i inne znaki (kody alfanumeryczne), w celu ich maszynowego odczytu. Odczyt kodu kreskowego odbywa się przy pomocy specjalistycznych urządzeń elektronicznych (najczęściej z wmontowanym dekoderem), zwanych czytnikami lub skanerami, których jest wiele typów i odmian, odpowiednio dobranych do indywidualnych potrzeb użytkownika. Dążąc do przedstawienia jak największej liczby znaków na możliwie małej powierzchni, opracowano kilkaset rodzajów i odmian kodów kreskowych. Kilka z nich znalazło powszechne zastosowanie, zwłaszcza w przemyśle i handlu, pełniąc funkcje uniwersalnych lub branżowych, międzynarodowych standardów. W branży opakowaniowej zaleca się stosowanie kodów ogólnoświatowego Systemu GS1.

O tym, do jakiego stopnia kody kreskowe mogą usprawnić i w jakim zakresie produkcję i handel oraz jakie są wymogi programowo-sprzętowe takiego systemu, czyli co każdy powinien wiedzieć, zanim wdroży u siebie system ADC, będzie można przeczytać w kolejnych artykułach z cyklu. W tym natomiast wyjaśnimy, jak kody kreskowe dotarły do Polski i jaki jest ich zasięg.

Historia kodów kreskowych

Poznanie historii kodu kreskowego pozwoli lepiej zrozumieć aktualny stan i kierunki rozwoju  oraz docenić korzyści z nich wynikające. Stosowanie kodów kreskowych na szeroką skalę rozpoczęto w handlu detalicznym. Główną przyczyną ich wprowadzenia była chęć zwiększenia wydajności pracy, usprawnienia obsługi klientów i ułatwienia ewidencji w punktach sprzedaży. Nieco później zwrócono uwagę na możliwość wykorzystania kodów w przemyśle, a następnie i w innych, nieustannie rozszerzających się, dziedzinach. Ich stosowanie było popularne w Ameryce Północnej, gdzie gwałtowny rozwój sieci supermarketów przyczynił się do stworzenia standardu, pozwalającego na automatyczne identyfikowanie towarów w kasach. W tym celu niezbędny był jednolity system znakowania odpowiednimi symbolami. W 1973 roku zatwierdzono 12-cyfrowy identyfikator towaru, w kodzie kreskowym UPC-A (ang. Universal Product Code) oraz w skrótowej wersji 6-cyfrowy w kodzie UPC-E. Systemem UPC zarządzał tak zwany Komitet ds. Jednolitego Kodu – UCC (ang. Universal Code Council). Kody te obowiązują w USA i Kanadzie do dziś, co oznacza, że towary polskich producentów, w tym opakowania eksportowane do tych krajów, musiały być identyfikowane tymi numerami, a towary – oznaczone kodami do 2005 roku, po którym akceptowane są również identyfikatory13-cyfrowe, zwane pierwotnie kodami EAN (aktualna nazwa: numery GTIN).

Na europejską skalę

Korzyści wypływające ze stosowania kodów kreskowych w punktach kasowych sklepów tych dwóch krajów spowodowały zainteresowanie systemem za granicą, a szczególnie w Europie. W 1974 roku przedstawiciele 12 najbardziej uprzemysłowionych krajów rozpoczęli prace nad stworzeniem dla naszego kontynentu jednolitego systemu identyfikacji towarów. W rezultacie dwa lata później powstał Europejski System Kodowania Towarów – EAN (ang. European Article Numbering), wzorowany na amerykańskim UPC, którym zarządzało stowarzyszenie EANA (ang. European Article Numbering Association), z siedzibą w Brukseli, zwane dzisiaj GS1. Pozostałe kraje świata, między innymi Japonia, Australia, Argentyna, Meksyk, szybko dostrzegły zalety systemu EAN i chcąc go również wykorzystać, zgłosiły akces do  stowarzyszenia. Spowodowało to przekształcenie w 1981 roku EANA w międzynarodowe stowarzyszenie – IANA, aby w 1992 roku wrócić do swojej pierwotnej nazwy EAN (jako nazwy systemu), uzupełniając ją określeniem International, dla podkreślenia jego międzynarodowego zakresu działań. W 1990 roku przyjęto do tego systemu Polskę, jako jeden z ostatnich krajów europejskich. W 1999 roku UCC i EAN w pełni skoordynowały swoje standardy i rozwiązania, tworząc jeden system, zwany z początku Systemem EAN•UCC, który od 2005 roku nazywa się Systemem GS1 (Global System 1), działający obecnie w 150 krajach. Tym samym można stwierdzić, że istnieje na świecie jedyny, międzybranżowy system, który ma na celu usprawnienie logistyki i zarządzania, z wykorzystaniem dwóch nowoczesnych narzędzi informatycznych: automatycznej i elektronicznej wymiany danych, z użyciem kodów kreskowych i innych standardów GS1.

Kod 128 i kody dwuwymiarowe

Kody kreskowe, na początku drukowane tylko na opakowaniach towarów konsumenckich, stały się z czasem również użyteczne do oznaczania towarów w opakowaniach zbiorczych i transportowych oraz wyrobów w fazie zaopatrzenia i na liniach produkcyjnych. W handlu, obok symboli UPC i EAN, używa się kodu ITF – numerycznego kodu o mniejszych niż EAN i UPC wymaganiach dotyczących jakości wydruku. Kod ITF-14 przyjęty został powszechnie do identyfikowania towarów w opakowaniach zbiorczych handlowych niedetalicznych, kiedy nie są potrzebne inne informacje przedstawiane w kodzie kreskowym, poza 12-, 13- lub 14-cyfrowymi identyfikatorami wyrobów (dla opakowań o jednorodnej rodzajowo zawartości i stałej ilości wyrobów).

Cechą pierwszych kodów kreskowych była możliwość kodowania jedynie cyfr. Kody te nie pozwalają na podawanie informacji szczegółowych, wymaganych w niektórych dziedzinach przemysłu, handlu i usług. Aby sprostać temu zapotrzebowaniu opracowano nowe kody – alfanumeryczne, w tym w 1981 roku Kod 128, umożliwiający odzwierciedlenie aż 128 różnych znaków. Ze względu na zalety Kodu 128 organizacja UCC i EAN International przyjęły w 1989 roku odmianę tego kodu, zwaną UCC/EAN-128 (w skrócie EAN-128, a obecnie GS1-128), do kodowania informacji uzupełniających na temat samych produktów i ich transportu, firm i miejsc lokalizacji fizycznej, ilości, wymiarów, numeru serii, partii produkcyjnych itp. Kod ten wykorzystuje się powszechnie we wszystkich sektorach gospodarki cywilnej i wojskowej, a szczególnie dla potrzeb znakowania opakowań logistycznych, zatem jest szczególnie użyteczny również w branży opakowaniowej.

Ostatnio z coraz większym zainteresowaniem spotykają się też kody dwuwymiarowe, zwłaszcza tam, gdzie ważna jest oszczędność miejsca na opakowaniu czy etykiecie, a należy przedstawić kilka informacji biznesowych. Pierwszy taki kod opracowano już w 1987 roku, ale w celu usprawnienia łańcucha dostaw dopiero kod GS1 DataMatrix ma szanse znaleźć szersze zastosowanie, ponieważ przyjęto go do powszechnego oznaczania jednostkowych opakowań leków, z obowiązkiem jego stosowania od lutego 2019 roku.

W standardzie globalnym, na użytek przemysłu i handlu dominują kody cyfrowe EAN/UPC, w tym kody: EAN-13, EAN-8, UPC-A i UPC-E, ITF-14 oraz kod alfanumeryczny GS1-128. Na rysunku 1 przedstawione są przykłady symboli kodów GS1, które przedstawiają numery GTIN.

Rys. 2 Architektura Systemy GS1.

GS1: Globalny Język Biznesu

GS1 to nazwa systemu globalnych standardów identyfikacyjnych i komunikacyjnych tworzących rozwiązania wspierające efektywne zarządzanie w łańcuchu dostaw, w tym ADC i EDI. GS1 to również obecna nazwa międzynarodowej organizacji non-profit, której prace są inicjowane przez użytkowników. Zarządza ona, poprzez organizacje krajowe, systemem standardów, opracowanym na potrzeby globalnego i lokalnego łańcucha dostaw towarów i usług, niezależnie od branży i sektora gospodarczego, w tym administracji państwowej. Obejmuje ponadto rozwiązania typu: Traceability (śledzenie), Upstream (zaopatrzenie), MobileCom (komunikację mobilną, w tym e-handel). GS1 jest najczęściej stosowanym systemem standardów na świecie.

Organizacją krajową Systemu GS1 w Polsce do maja 2016 roku, był Instytut Logistyki i Magazynowania (ILiM) w Poznaniu, który działa na rzecz usprawniania funkcjonowania firm od 50 lat. Przez ostatnie ćwierćwiecze wdraża w krajowej gospodarce, w tym firmach opakowaniowych, systemy ADC i EDI zgodnie z GS1, pełniąc funkcję organizacji krajowej GS1 Polska (aktualnie jest jej fundatorem i merytorycznym partnerem). Architekturę Systemu GS1 przedstawia rysunek 2.

Elektroniczna Wymiana Danych

Poczynając od 1977 roku coraz powszechniejsze stawało się również stosowanie w handlu Elektronicznej Wymiany Danych (EDI), polegającej na bezpapierowym przesyłaniu dokumentów i informacji handlowych. Funkcjonowanie EDI spowodowało wzrost znaczenia międzynarodowego Systemu GS1, głównie w zakresie identyfikowania towarów numerami GTIN oraz firm (tak zwanymi kodami lokalizacyjnymi – GLN), które wykorzystywano już nie tylko do automatycznej identyfikacji przy pomocy kodów kreskowych GS1, ale również w komunikatach EDI.

W pierwszych wdrożeniach opracowywano oddzielne standardy EDI dla każdej z branż. W kolejnym etapie organizacje wdrażające EDI, pod egidą ONZ, opracowały międzynarodowy i międzybranżowy standard komunikatów EDI dla przemysłu, handlu, transportu i administracji UN/EDIFACT, współdziałając z organizacjami standaryzującymi w zakresie kodów kreskowych. W ramach Systemu GS1 na tej bazie opracowano globalne standardy komunikacyjne o wspólnej nazwie GS1 eCom (GS1 e-Communication), które umożliwiają automatyzację współpracy gospodarczej, w tym transakcji handlowych między wszystkimi parterami. GS1 eCom udostępnia dwa uzupełniające się standardy: tradycyjne EDI, realizowane w Polsce za pośrednictwem operatorów EDI wg GS1 EANCOM/EDIFACT oraz poprzez formatki XML wg GS1 XML. Wykorzystuje się w nich różne globalne identyfikatory GS1, w tym numery GTIN i GLN.

Aby móc skorzystać z zaprezentowanych narzędzi e-gospodarki, systemów ADC i EDI według globalnych standardów GS1, każda firma, w tym producent i użytkownik opakowań, musi być uczestnikiem Systemu GS1. Do chwili obecnej przyjęto w Polsce ponad 40 tysięcy przedsiębiorstw różnych branż. Wśród nich jest wiele firm z branży opakowaniowej, ale jeszcze nie wszystkie. W następnym artykule z tego cyklu przedstawimy warunki, które należy spełnić, by uczestniczyć w tym systemie.